KATILIM ?–NCESİ MALİ YARDIMLAR

Avrupa Birli?Ÿinin Türkiye?ye  sa?Ÿladı?Ÿı mali yardımlara ili?Ÿkin olarak toplumun çe?Ÿitli kesimlerinde bu mali yardımların, daha do?Ÿrusu hibelerin, miktarlarına, kullanılı?Ÿ prosedürlerine ve uygulanı?Ÿlarına yönelik önemli bir bilgi ihtiyacı oldu?Ÿu gözlenmektedir.

Hatta yaygın bir kanı, bu hibelerin Türkiye tarafından kullanılamadı?Ÿından Avrupa Birli?Ÿi bütçesine geri döndü?Ÿü ?Ÿeklindedir.

Ayrıca bazen, Topluluk Programları veya Avrupa Yatırım Bankası kredileri gibi imkanların mali yardımlarla karı?Ÿtırıldı?Ÿı görüldü?Ÿünden, bu hususu da öncelikle aydınlı?Ÿa kavu?Ÿturmak uygun olacaktır: AB Mali Yardımları  Avrupa Komisyonu tarafından, di?Ÿer aday ülkeler için oldu?Ÿu gibi, her yıl Türkiye?ye de tahsis edilen hibe nitelikli yardımlardır.

?–te yandan, sözkonusu yardımlar do?Ÿrudan nakdi bir yardım niteli?Ÿinde olmayıp, Avrupa Komisyonu ve Türkiye?nin  birlikte seçtikleri proje ve programlara mali destek sa?Ÿlamak için kullanılmaktadır.

AB tarafından sa?Ÿlanan hibe nitelikli mali yardımların hangi projelerin finansmanında kullanılabilece?Ÿine karar verilmesi, programlama adı verilen ve Avrupa Birli?Ÿi Genel Sekreterli?Ÿinin koordinasyonunda hemen hemen tüm kamu kurum ve kurulu?Ÿlarımızın katıldı?Ÿı önemli, uzun ve yo?Ÿun çaba gerektiren bir süreçtir. Hatta bu sürecin bir çe?Ÿit müzakere niteli?Ÿi ta?Ÿıdı?Ÿını dü?Ÿünmek de mümkündür. AB mali deste?Ÿi sa?Ÿlanan projelerin uygulanmasına ili?Ÿkin izleme ve de?Ÿerlendirme faaliyetleri ile kurum ve kurulu?Ÿlarımızda uygun proje hazırlama kapasitesinin geli?Ÿtirilmesine yönelik e?Ÿitim faaliyetleri de Genel Sekreterli?Ÿimiz koordinasyonunda yürütülmektedir.

Proje seçimindeki en önemli kriter mali yardımların ?AB üyeli?Ÿine yönelik uyum esasları do?Ÿrultusunda? kullanılabilecek olmasıdır. Bu nedenle programlama süreci, Katılım Ortaklı?Ÿı Belgesi, İlerleme Raporu, Ulusal Program ve ?–n Ulusal Kalkınma Planında ifade edilen öncelik alanları çerçevesine giren proje fikirlerinin tesbit edilmesi ve bunların belirli bir formatta geli?Ÿtirilmesi çalı?Ÿmalarını kapsamaktadır.

Halihazırda, 1996 ? 2001 Meda ?‡erçeve Anla?Ÿması ve 2002, 2003, 2004, 2005  katılım öncesi mali yardım programları kapsamında, AB uyum sürecinde öncelikle ele alınması gereken çe?Ÿitli sektörlerde olmak üzere 152 adet proje yürütülmektedir ya da uygulama a?Ÿamasının ba?Ÿlaması beklenmektedir. Sözkonusu projelerin toplam bütçe büyüklü?Ÿü 1.5 milyar Euro?nun üzerindedir.

Mali Yardımlara Yönelik Hukuki ve İdari Düzenlemeler

AB?nin Türkiye?ye sa?Ÿladı?Ÿı mali yardımlara ili?Ÿkin olarak bugüne kadar ya?Ÿanan bazı önemli geli?Ÿmelere yönelik kısa bir açıklama yapmak faydalı olacaktır.

Bilindi?Ÿi gibi Avrupa Birli?Ÿinin Aralık 1999 tarihinde gerçekle?Ÿtirdi?Ÿi Helsinki Zirvesinde ?œlkemizin tam üyeli?Ÿe adaylı?Ÿının kabul edilmesiyle birlikte Türkiye - Avrupa Birli?Ÿi ili?Ÿkileri yeni bir sürece girmi?Ÿtir. Bu süreçte Türkiye ile Avrupa Birli?Ÿi arasındaki mali i?Ÿbirli?Ÿi mekanizmasının da di?Ÿer aday ülkelerde oldu?Ÿu gibi yeniden yapılandırılması gerekmi?Ÿtir. Bu çerçevede yapılan düzenlemeleri üç ba?Ÿlık altında toplamak mümkündür:

1.    Daha önce çe?Ÿitli kaynaklar vasıtasıyla sa?Ÿlanan yardımlar tek bütçe altında toplanmı?Ÿtır.

AB tarafından, Türkiye?nin di?Ÿer adaylarla aynı yasal ve teknik zeminde de?Ÿerlendirilmesi ve aynı prosedürlere tabi olmasını teminen Türkiye?ye yapılacak hibe nitelikli yardımları tek bütçe altında toplayan ?Türkiye için Katılım ?–ncesi Mali Yardıma Dair ?‡erçeve Tüzük? Aralık 2001 tarihi itibarıyla kabul edilmi?Ÿ olup Ocak 2002 tarihinde yürürlü?Ÿe girmi?Ÿtir.

2.    Mali Yardımların AB?ye uyum çalı?Ÿmaları için kullanılmaları gerekmektedir.

Yeni dönemde Türkiye?ye adaylık perspektifi ile tahsis edilen AB  kaynaklarının Katılım Ortaklı?Ÿı Belgesinde, İlerleme Raporunda,  Ulusal Programda ve ?–n Ulusal Kalkınma Planında yer alan  hukuki, idari, ekonomik ve sosyal önceliklere uygun olarak de?Ÿerlendirilmesi zorunludur. ?Katılım ?–ncesi Mali Yardım? adı altında 2002 -2006 yılları arasında programlanan bu yardımlardan, sadece AB?ye uyum amacıyla tanımlanan projeler yararlanabilmektedir. Bu projeler genel olarak ?Ÿu hedefler do?Ÿrultusunda kullanılmaktadır ;

1. Müktesebat  uyumu (siyasi ve ekonomik kriterlere uyum konuları ve STK?lara sa?Ÿlanan destekler de  dahil  olmak üzere)

2. Müktesebat uyumu için gerekli idari kapasite olu?Ÿturulması ve bunun için gerekli yatırım ihtiyacı

3. Ekonomik ve sosyal uyum projeleri (bölgesel kalkınma, sınır ötesi i?Ÿbirli?Ÿi ve KOBİ projeleri)

Bu nedenle, AB hibeleri kullanılarak  yürütülecek olan projelerin kesinlikle bu stratejik belgelerdeki önceliklere uygun olmaları gerekmektedir. Ayrıca ?œlkemize adaylık statüsü tanınmasından önce taahhüt edilmi?Ÿ olan Meda projelerinin de uygulamalar esnasında mümkün oldu?Ÿu ölçüde sözkonusu önceliklerle uyumlu hale getirilmesi, Türkiye?nin AB?ye uyum çalı?Ÿmalarına olumlu katkı sa?Ÿlayacaktır.

3.    Di?Ÿer aday ülkelerde de oldu?Ÿu gibi AB mali yardımları, ?Merkezi Olmayan  Uygulama Sistemi? (Decentralized Implementation System, DIS)  çerçevesinde  kullanılacaktır.

Böyle bir yapılanmaya ihtiyaç duyulmasının nedenlerini ?Ÿu ?Ÿekilde özetlemek  mümkündür:

- AB mali yardımlarının, kademeli bir geçi?Ÿ süreciyle, Avrupa Komisyonu yerine bizzat aday ülkeler tarafından programlanması, uygulanması, izlenmesi ve de?Ÿerlendirilmesi, yani kısaca yönlendirilmesini sa?Ÿlamak,

(Di?Ÿer aday ülkelerde oldu?Ÿu  gibi Türkiye?de de DIS sistemi kapsamında yönetilen AB mali kaynakları için Avrupa Komisyonu Delegasyonunun ex-ante onayı gerekmektedir. ?œye ülkeler için ise, EDIS sistemi çerçevesinde Avrupa Komisyonunun onayına gerek kalmamaktadır.)

- Aday ülkelerde, AB mali yardımlarının kullanımının ulusal bütçelerden farklı bir yapı içerisinde gerçekle?Ÿmesini sa?Ÿlamak ve kullanım esaslarını farklıla?Ÿtırmak,

- AB mali yardımlarının programlama, sözle?Ÿme hazırlama, ihale, finansman, uygulama, izleme ve de?Ÿerlendirme a?Ÿamalarının ve i?Ÿlevlerinin birbirlerinden ba?Ÿımsız birimler tarafından  e?Ÿgüdümlü olarak yürütülmesini sa?Ÿlamak.

Merkezi Olmayan Uygulama Sisteminin Ayrıntıları

Merkezi olmayan uygulama sistemine  ili?Ÿkin düzenlemeleri  yapmak üzere, 18 Temmuz 2001 tarih ve 2001/41 sayılı Ba?Ÿbakanlık Genelgesi yayımlanmı?Ÿtır. Mali i?Ÿbirli?Ÿinin de?Ÿi?Ÿik evrelerinin farklı birimler ve ki?Ÿilerce uygulanmasını ve denetlenmesini öngören Genelge hükümleri uyarınca sistem, Ulusal Mali Yardım Koordinatörü, Mali İ?Ÿbirli?Ÿi Komitesi, Ulusal Fon ve Ulusal Yetkilendirme Görevlisi, Ortak İzleme Komitesi ve Merkezi Finans ve İhale Birimi gibi  unsurlardan olu?Ÿmaktadır.

Avrupa Birli?Ÿi ile mali i?Ÿbirli?Ÿinin koordinasyonunu, projelerin öncelikler do?Ÿrultusunda seçilmesini, hazırlık çalı?Ÿmalarının yapılmasını ve izlenmesini sa?Ÿlayacak ve AB Komisyonu ile Finansman Zaptını imzalayacak olan ?Ulusal Mali Yardım Koordinatörlü?Ÿü?  görevi, Avrupa Birli?Ÿi ile ili?Ÿkilerden sorumlu Devlet Bakanı ve Ba?Ÿbakan Yardımcısına verilmi?Ÿtir. Ba?Ÿbakanlık Genelgesi gere?Ÿi Avrupa Birli?Ÿi Genel Sekreterli?Ÿi Ulusal Mali Yardım Koordinatörünün sekreteryasını yürütmektedir. Dolayısıyla sözkonusu mali yardımları programlama ve izleme çalı?Ÿmaları fiilen Genel Sekreterli?Ÿimizce koordine edilmektedir.

Mali yardımlar Hazine Müste?Ÿarlı?Ÿı tarafından açılacak ve yönetilecek bir ?Ulusal Fon?da toplanacaktır. Fonu yönetmek ve bu kayna?Ÿın projelerin uygulanmasında kullanılmasını sa?Ÿlamak üzere  Ekonomiden sorumlu Devlet Bakanı ?Ulusal Yetkilendirme Görevlisi? olarak tanımlanmı?Ÿtır.

Mali i?Ÿbirli?Ÿi çerçevesinde yürütülen çalı?Ÿmalar arasında gerekli uyumu sa?Ÿlamak üzere Dı?Ÿi?Ÿleri Bakanlı?Ÿı, Maliye Bakanlı?Ÿı, Devlet Planlama Te?Ÿkilatı Müste?Ÿarlı?Ÿı, Hazine Müste?Ÿarlı?Ÿı ve Avrupa Birli?Ÿi Genel Sekreterli?Ÿi temsilcilerinden olu?Ÿan ?Mali İ?Ÿbirli?Ÿi Komitesi? kurulmu?Ÿtur. 

Ulusal Mali Yardım Koordinatörü, Ulusal Yetkilendirme Görevlisi, Mali İ?Ÿbirli?Ÿi Komitesi ve Avrupa Komisyonu temsilcilerinden olu?Ÿan ve yılda en az bir kez toplanan ?Ortak İzleme Komitesi? programların yürütülü?Ÿünü gözden geçirecektir.

?Merkezi Finans ve İhale Birimi?, ihalelere ili?Ÿkin Avrupa Birli?Ÿi kural, düzenleme ve usullerine ba?Ÿlı kalınmasını ve uygun bir raporlama sisteminin i?Ÿlemesini sa?Ÿlayacaktır.

Avrupa Birli?Ÿi ile Türkiye arasında mali i?Ÿbirli?Ÿine yönelik bu yeni yapılanmaya ili?Ÿkin hukuki altyapıyı olu?Ÿturan ve Merkezi Finans ve İhale Birimi ile Ulusal Fonu kuran Mutabakat Zabıtları 14 ?žubat 2002 tarihinde imzalanmı?Ÿtır. Söz konusu belgeler 30 Ocak 2003 tarihinde TBMM tarafından onaylanmı?Ÿ ve 4 ?žubat 2003 tarihli Resmi Gazete?de yayımlanarak yürürlü?Ÿe girmi?Ÿtir.

Merkezi Olmayan Uygulama Sistemi AB mali yardımlarının kullanımında Türkiye?ye çok önemli sorumluluklar yükledi?Ÿi için, sistemin tam anlamıyla i?Ÿler hale gelmesi konuyla ilgili tüm kurum ve kurulu?Ÿlarımızın yo?Ÿun mesai harcadı?Ÿı nispeten uzun bir süreci gerektirmi?Ÿtir. Sonuç olarak, Avrupa Komisyonu yürüttü?Ÿü detaylı incelemeler ı?Ÿı?Ÿında, olu?Ÿturulan mekanizmanın gerekli ?Ÿartları haiz oldu?Ÿuna ili?Ÿkin kararını 8 Ekim 2003 tarihinde vermi?Ÿ ve bu tarihten itibaren mali yardımlar kapsamındaki projelerin fiili uygulaması ba?Ÿlamı?Ÿtır.

Mevcut Projelere İli?Ÿkin Bilgiler

Halihazırda uygulaması devam eden AB destekli projeler, Türkiye ile AB arasındaki mali i?Ÿbirli?Ÿi mekanizmasının tarihsel olarak iki farklı döneminde finansman kararı alınmı?Ÿ olan inisiyatiflerdir.

Birinci dönem, 1996 ?2001 yıllarını kapsayan ?Meda ?‡erçeve Anla?Ÿması? dönemidir. Hazırlık çalı?Ÿmaları bu dönemde yapılmı?Ÿ fakat uygulamaları halen sürdürülen 33 adet proje ilgili kurum ve kurulu?Ÿlarımız tarafından ba?Ÿarı ile yürütülmektedir. ?‡e?Ÿitli alanlardaki bu projeler, AB?ye uyum çerçevesinde amaç, hedef ve proje beklentilerine uygun olarak  zamanında tamamlanmaları için periyodik olan izlenip de?Ÿerlendirilmektedir.

2002 yılı mali yardım programıyla ba?Ÿlayan ikinci dönemde ise adaylık statüsünün yansıması olarak ?œlkemiz Meda kapsamından çıkartılmı?Ÿ ve ?Katılım ?–ncesi Mali Yardım? ba?Ÿlıklı bütçe kaleminden destek almaya ba?Ÿlamı?Ÿtır. Bu do?Ÿrultuda 2002, 2003, 2004 programları kapsamında, do?Ÿrudan ve sadece AB?ye uyum perspektifi ile Merkezi Olmayan Uygulama Sistemi içerisinde olu?Ÿturulan  84 proje Avrupa Komisyonu tarafından onaylanarak Finansman Anla?Ÿmaları imzalanmı?Ÿ ve fiili uygulamalar ivedilikle ba?Ÿlatılmı?Ÿtır.

2005 yılı programı kapsamına girecek projelerin tespiti için yürütülen programlama çalı?Ÿmalarının da tamamlanmı?Ÿtır. Finansman Anla?Ÿmasının imzalanmasını takiben 45 projenin daha kontrat ve ihale sürecleriyle uygulamaları ba?Ÿlayacaktır.

Dolayısıyla, Türkiye?ye uygulanmakta olan AB kaynaklı projelere ili?Ÿkin son durum ?Ÿu ?Ÿekilde özetlenebilir;

Meda dönemine ait  33 projenin uygulamaları sürmekte, bunlardan 10 tanesi tamamlanmak üzeredir.

Katılım ?–ncesi dönemde;

• 2002 yılına ait  126 m.Euro tutarında 18 proje?nin uygulamaları tamamlanmak üzeredir.

• 2003 yılına ait  144 m.Euro tutarında 28 proje?nin uygulamaları sürmektedir.

• 2004 yılına ait  250 m. Euro tutarında 38 proje?nin uygulamaları 2005 yılı sonlarında ba?Ÿlayacaktır.

• 2005 yılına ait 300 m. Euro tutarında 35 proje?nin uygulamaları Finansman Anla?Ÿmasının imzalanmasını takiben 2006 yılı  içerisinde ba?Ÿlayacaktır.

2006 yılına ait       500 m. Euro   için ise, ilk pakette 113 m.Euro tutarında 10 proje İlk Finansman Anla?Ÿmasının hazırlanmasını teminen Avrupa Komisyona iletilmi?Ÿtir.İkinci Paket Nisan ayında gönderilecektir.

?‡e?Ÿitli projeler ve programların finansmanında kullanılan AB mali yardımları, di?Ÿer aday ülkelerde oldu?Ÿu gibi, Türkiye?nin de AB?ye uyum çalı?Ÿmalarını hızlandırmak için katalizör i?Ÿlevi görmektedir. Bu genel amaçla tahsis edilen mali yardımların  üçte ikisi  mevzuat uyumu ve bunun için gerekli kurumsal yapılanmanın olu?Ÿturulmasına yönelik projelerde, üçte biri ise AB ile ekonomik ve sosyal uyumu destekleyici projeler için kullanılmaktadır. (?žekil 1). Bu anlayı?Ÿ içerisinde olu?Ÿturulan projelerin tümü, Türkiye?nin AB üyeli?Ÿi için önemli katkılar sa?Ÿlayan, hassas ve özenle seçilmi?Ÿ konuları kapsamaktadır.

?žekil 1:  AB Mali Yardımlarının Kullanım Alanları

 

Tanımlanmı?Ÿ olan bu projelerin uygulama yöntemleri ya da di?Ÿer bir deyi?Ÿle hayata geçirili?Ÿ ?Ÿekilleri de dikkate de?Ÿer unsurlar içermektedir. ?–rne?Ÿin, projelerin ço?Ÿu için normal ihale yöntemleri izlenmekte; hizmet, tedarik ve hali hazırda az sayıda da olsa in?Ÿaat ihaleleri açılmaktadır. Di?Ÿer taraftan, önemli miktarda proje ise AB üyesi ülkelerin ilgili kamu kurumlarıyla i?Ÿbirli?Ÿini öngören e?Ÿle?Ÿtirme (twinning) mekanizması kullanılarak uygulamaya geçirilmektedir. Bu yöntem, bizim kamu kurulu?Ÿlarımız ile AB üyesi ülkelerin kamu kurulu?Ÿlarını biraraya getirerek birlikte çalı?Ÿmalarına imkan veren hatta daha uzun vadeli i?Ÿbirli?Ÿi olanakları yaratan, Türkiye?nin tanıtımı amacına yönelik olarak önemli katkılar sa?Ÿlama potansiyeline sahip bir aractır. Son olarak, çok sık kullanılmayan bir di?Ÿer yöntem ise özellikle belli bir konuda tekel niteli?Ÿinde bilgi birikimine sahip uluslararası kurulu?Ÿlarla do?Ÿrudan sözle?Ÿmeler yapılmasıdır.

Ayrıca, uygulamaları süren bu 152 projeden bazılarında bir alt-bile?Ÿen olarak, sivil toplum kurulu?Ÿları, belediyeler, organize sanayi bölgeleri, üniversiteler, ticaret ve sanayi odaları gibi toplumun her kesiminin çe?Ÿitli öncelikli alanlarda geli?Ÿtirecekleri proje tekliflerine açık olan ve yayımlanan teklif ça?Ÿrıları vasıtasıyla duyurulan ?do?Ÿrudan kullandırılan hibeler? isimli kaynaklar bulunmaktadır. Bu projelerden bazıları için teklif ça?Ÿrıları 2004 yılı içerisinde yapıldı?Ÿından, bu yıl içerisinde, de?Ÿerlendirilerek finansmanı uygun bulunan  küçük ölçekli çok sayıda alt projenin de hayata geçirildi?Ÿini görebilece?Ÿiz.

Avrupa Birli?Ÿi mali yardımları ile finanse edilen projelere ili?Ÿkin hibe ve ihale duyuruları Merkezi Finans ve İhale Birimi'nin http://www.cfcu.gov.tr  adresli websayfasından, Avrupa Komisyonu'nun http://www.europa.eu.int/comm/europeaid/cgi/frame12.pla adresli ve Avrupa Komisyonu Delegasyonu'nun http://www.deltur.cec.eu.int/mali-ihale.html adresli websayfalarından takip edilebilir.

AB  Destekli Projelerden Bazı ?–rnekler

AB?ye uyum çalı?Ÿmalarını hızlandırmak amacıyla tüm sektörlerde olu?Ÿturulan bu projelerin özellikle ?Ÿu konularda yo?Ÿunla?Ÿtıkları görülmektedir. (?žekil 2)

• Siyasi kriterler

• Adalet ve İçi?Ÿleri

• Tarım

• ?‡evre

• Ula?Ÿtırma, Enerji

• Bölgesel Kalkınma

• Sosyal Politika ve İstihdam

• Gümrük Birli?Ÿi ve Malların Serbest Dola?Ÿımı

• STK?lara destek

Bunun dı?Ÿında, Türkiye?nin AB?ye entegrasyonunu hızlandırıcı faaliyetlere ve kamu kurumlarının idari kapasitelerini geli?Ÿtirmelerine ek  destek sa?Ÿlamak amacıyla da Türkiye?nin kullanımına açık olan programlar mevcuttur.

Di?Ÿer taraftan, Türkiye?nin katıldı?Ÿı bazı topluluk programları için ödenen katkı payının bir kısmı da, hibe niteli?Ÿindeki bu AB mali yardımları aracılı?Ÿıyla finanse edilmektedir.

?žekil 2: AB Mali Yardımlarının Sektörel Da?Ÿılımı

 

Di?Ÿer taraftan, altı çizilmesi gereken bir husus: Bu burada bahsedilen 152 projenin ?çerçeve projeler? olmasıdır.

Bu çerçeve projelerden bazılarının içerisinde, toplumun çe?Ÿitli kesimlerinin kullanımına açık olan ?hibe programları? mevcuttur. Bu hibe programları, Kobi?lerin, STK?ların yada Belediyelerin, çerçeve projenin amaçlarına uygun proje tekliflerine mali kaynaklar sa?Ÿlamaktadır.O nedenle, iki tip projeden bahsediyoruz.

        1.    Kamu kurulu?Ÿlarınca AB?ye uyum için hazırlanan büyük çerçeve projeler

        2.    Kobi?lerin, STK?ların yada Belediyelerin çe?Ÿitli amaclara yönelik alt projeleri

Genellikle, ?hibe programları? olarak tanımlanan bu küçük ölçekli programlardan, Türkiye genelinde yüzlerce alt projenin uygulamaları sürmektedir.

İlgili kurumlarımız tarafından özenle ve ba?Ÿarı ile yürütülmekte olan çerçeve projelerden bazı örnekler vermek yararlı olacaktır.

Milli E?Ÿitim Bakanlı?Ÿımız tarafından yürütülmekte olan üç büyük e?Ÿitim projesinin toplam bütçeleri 180 milyon Euro?dur. Bu projeler, temel e?Ÿitim, mesleki e?Ÿitimin güçlendirilmesi ve çıraklık e?Ÿitimi konularında, Türkiye genelinde ve seçilen pilot illerde ve okullarda, e?Ÿitim sistemimize hem nitelik hem de mali olanaklar açısından dikkate de?Ÿer katkılar sa?Ÿlamaktadır. Sözkonusu projelerden biri olan ?Mesleki E?Ÿitimin Geli?Ÿtirilmesi Projesi?nin bir alt ba?Ÿlı?Ÿı olan do?Ÿrudan hibe da?Ÿıtımı için yapılan teklif ça?Ÿrılarına, ?œlkemizin çe?Ÿitli kesimlerinden gelen 149 teklif de?Ÿerlendirilerek bunlarda 35 tanesinin hibeler yoluyla finansmanına karar verilmi?Ÿtir. ?–rne?Ÿin, Türkiye İn?Ÿaat Sanayicileri ve TİSK?in ortakla?Ÿa yürütecekleri ?İn?Ÿaat Sektöründe Meslek Standartları ve Pratik E?Ÿitim?  ba?Ÿlıklı 169 bin Euro de?Ÿerindeki proje teklifi bunlardan biridir.

Devlet Planlama Te?Ÿkilatı ve GAP BKİ tarafından yürütülmekte olan toplam sekiz adet bölgesel geli?Ÿme projesinin toplam bütçe büyüklü?Ÿü yakla?Ÿık 243 milyon Euro?yu bulmaktadır. Van, Hakkari, Bitlis ve Mu?Ÿ?ta yürütülen Do?Ÿu Anadolu Bölgesel Geli?Ÿim Programı, Diyarbakır, Mardin, ?žanlıurfa, Adıyaman, Batman, Kilis, ?žırnak ve Gaziantep?te yürütülen GAP Bölgesel Geli?Ÿim Programı ve Amasya, ?‡orum, Samsun, Tokat, Kastamonu, ?‡ankırı, Sinop, Erzurum, Erzincan, Bayburt, A?Ÿrı, Ardahan, I?Ÿdır, Kars, Kayseri, Sivas, Yozgat, Karaman, Konya, Bingöl, Elazı?Ÿ, Malatya ve Tunceli illerinde yürütülmekte olan NUTS-II Bölgesel Geli?Ÿim Programı AB mali yardımlarından yararlanarak sürdürülen çalı?Ÿmalardır. Sınırötesi i?Ÿbirli?Ÿi kapsamında ise Bulgaristan ve Yunanistan ile sınırda?Ÿ olan Edirne, Kırklareli, ?‡anakkale, Balıkesir, İzmir, Aydın, Mu?Ÿla illerindeki KOBİ faaliyetlerinin desteklenmesi sözkonusu olacaktır. Bu projeler kapsamında, sözkonusu illerde belediyelerce önerilecek küçük altyapı yatırımlarına, yerel sivil inisiyatiflerin güçlendirilmesi çalı?Ÿmalarına, yörelerin özelliklerine göre uygun ekonomik aktivitelere ve KOBİ?lere destek sa?Ÿlanması gibi finansman imkanları mevcuttur.

Tarım Bakanlı?Ÿımız tarafından yürütülmekte olan projelerin toplam bütçe büyüklüklü?Ÿü ise yakla?Ÿık 62 milyon Euro?dur. Bu projelerden bazıları ?Ÿöyledir : ?Türkiye?nin AB Veterinerlik Müktesebatına ve AB Bitki Sa?Ÿlı?Ÿı Müktesebatına Uyum Projeleri?, ?Balıkçılık Sektörünün Yasal ve İdari Olarak AB Mevzuatına Uyumu Projesi? ve ?Gıda Güvenli?Ÿi ve Kontrol Sisteminin Yeniden Yapılandırılması ve Güçlendirilmesi Projesi?. Uygulamaları henüz ba?Ÿlamı?Ÿ ya da ba?Ÿlamak üzere olan bu projelerin olumlu etkilerini önümüzdeki yıllarda görece?Ÿiz.

Adalet Bakanlı?Ÿı ve İçi?Ÿleri Bakanlı?Ÿının, özellikle adalet ve içi?Ÿleri ba?Ÿlı?Ÿında yürüttükleri ?Yargının Modernizasyonu?, ?Türkiye?de İstinaf mahkemelerinin Kurulması?, ?Türk Polisinin Denetime Açıklı?Ÿının, Verimlili?Ÿinin ve Etkinli?Ÿinin Geli?Ÿtirilmesi?, ?Jandarmanın Modernizasyonu ? gibi projeler AB?ye uyum çalı?Ÿmalarında önemli bir destek sa?Ÿlamaktadır. Buna ek olarak, Türkiye?nin en önemli ve güncel konularından biri, ?Türkiye?de ?‡ocuklar için İyi Yöneti?Ÿim, Koruma ve Adalet Projesi? ve ??‡ocuk İ?Ÿçili?Ÿinin En Kötü Biçimlerinin Ortadan Kaldırılması Projesi? ile AB hibelerinden yararlanarak desteklenmektedir.

Ula?Ÿtırma Bakanlı?Ÿının ?Demiryolu Ta?Ÿımacılı?Ÿı Sektörünün Yeniden Yapılandırılması ve Güçlendirilmesi Projesi? ve ?Türkiye?deki Karayolu Ta?Ÿımacılı?Ÿı Sektörünün AB Müktesebatı ile Uyumlu Hale Getirilmesi İçin Dectek sa?Ÿlanması? gibi projeleri daha teknik alanlarda yürütülen projelere örnek göstermek mümkündür. Benzeri projeler arasında belki de en etkin olanı, nispeten küçük bütçesine ra?Ÿmen kısa vadede görülen etkileri açısından önemli sonuçlar elde etmi?Ÿ olan ?Deniz Ta?Ÿımacılı?Ÿı Güvenli?Ÿinin Arttırılmasının Desteklenmesi Projesi?dir. 2.7 milyon Euro bütçeli bu projenin uygulama çalı?Ÿmalarının ba?Ÿlamasını takiben, yürütülen e?Ÿitim çalı?Ÿmaları ve di?Ÿer uyum çalı?Ÿmalarının bir sonucu olarak, AB üyesi ülkelerin limanlarında tutulan Türk bayraklı gemilerin sayılarında %65 oranında bir azalma olmu?Ÿtur.

?Meslek Sa?Ÿlı?Ÿı ve Güvenli?Ÿi?, ??œreme Sa?Ÿlı?Ÿı Projesi? ve ?Aktif İ?Ÿ Piyasası Stratejisi? gibi sosyal içerikli projeler ise, özellikle sa?Ÿladıkları do?Ÿrudan hibe imkanları ile toplumun çe?Ÿitli kesimlerinin yararlanabilece?Ÿi projelerdir. ?–rne?Ÿin, ?Aktif  İ?Ÿ Piyasası Stratejisi? projesi kapsamında, istihdamı arttırmaya yönelik alt-proje teklifleri için yapılan teklif ça?Ÿrısına Türkiye?nin hemen her ilinden çok sayıda proje teklifi sunulmu?Ÿ ve yapılan de?Ÿerlendirmeler sonunda hibe almaya uygun görülen projeler açıklanmı?Ÿtır. Bu çerçevede, ?œlkemizin pek çok yöresinde istihdamı desteklemeye yönelik küçük ölçekli projeler AB hibelerinden yararlanmaktadırlar.

Bu açıklamalardan ve örneklerden de görülebilece?Ÿi gibi, gerek kurumsal gerekse hukuki çerçevesi itibarıyla tamamıyla adaylık statümüzün yansıtılmı?Ÿ oldu?Ÿu katılım öncesi mali yardımların programlaması ve uygulanması mekanizması, Genel Sekreterli?Ÿimiz koordinasyonunda, AB prosedürleri çerçevesinde i?Ÿlemeye devam etmekte olup, sa?Ÿlanan mali yardımların tamamı, projeler aracılı?Ÿı ile etkin bir biçimde kullanılmakta ve toplumun çe?Ÿitli kesimlerine de kullandırılmaktadır. ?œlkemizin son üç yıl içerisinde giderek geli?Ÿtirdi?Ÿi proje olu?Ÿturma ve uygulama kapasitesi AB yetkililerince de olumlu bir ilerleme olarak çe?Ÿitli vesilelerle vurgulanmaktadır.

Avrupa Komisyonunun di?Ÿer aday ülkelerde oldu?Ÿu gibi Türkiye?de de ba?Ÿımsız de?Ÿerlendirme sürecine tabi tuttu?Ÿu, AB mali yardımlarının kullanımına ili?Ÿkin olarak Türkiye?nin son üç yıldır yapılan de?Ÿerlendirmelerde  ?yeterli? bulundu?Ÿu  hususu da, Türkiye?nin AB mali yardımlarından yararlanma kapasitesinin son yıllarda çok arttı?Ÿını gösteren önemli bir geli?Ÿmedir. Proje sahibi kurumlarımızın kendi projelerinin izlenmesine yönelik olarak yılda iki kez hazırladıkları izleme raporları  d?Ÿerlendirme sürecine katkıda bulunmaktadır. De?Ÿerlendirme süreci ise;  ilgi (relevance), etki (impact), verimlilik (efficiency), proje sonuçlarının etkili olması (effectiveness) ve sürdürülebilirlik (sustainability) olarak tanımlanan be?Ÿ gösterge aracılı?Ÿı ile projelere ve projelerin içinde bulundukları sektörlere ba?Ÿarı notlarının verildi?Ÿi bir süreçtir.

Giri?Ÿimciler için İmkanlar

Türk giri?Ÿimcileri yukarıda tanımlanan çerçevede do?Ÿrudan faydalanıcı olarak kendi projeleri için destek sa?Ÿlayabilecekleri gibi, özellikle danı?Ÿmanlık firmaları ve tedarikçilerimiz di?Ÿer kurum ve kurulu?Ÿların projeleri kapsamında çıkılacak ihalelere teklif vererek bu projelerin danı?Ÿmanlık veya yatırım bile?Ÿenlerinin yürütülmesinde müteahhit/alt yüklenici rolünü de üstlenebilirler. (?žekil 3). 2005 yılında 300, 2006 yılında ise 500 milyon Euro?luk büyüklüklere ula?Ÿacak olan katılım öncesi mali yardım  mekanizması  bu  yönüyle  de  Türk  müte?Ÿebbisleri  için  önemli  bir  mali  imkan  olarak de?Ÿerlendirilmelidir. Bunun yanısıra Türk firmaları Avrupa Birli?Ÿi tarafından Akdeniz ülkeleriyle i?Ÿbirli?Ÿi  çerçevesinde  finanse  edilen  MEDA;  Balkan  ülkelerine  yönelik    yönelik  CARDS,  ve Komisyon?un izni dahilinde Do?Ÿu Avrupa ve Orta Asya ülkeleri için yürütülen yardım programları kapsamındaki ihalelere de teklif verebilmektedirler.

Dolayısıyla, AB mali yardımları sadece uyum projelerine hibe imkanları sa?Ÿlamakla kalmayıp, buna ek olarak adaylık sürecindeki Türkiye?nin giri?Ÿimcileri, müteahhit ve danı?Ÿmanlık ?Ÿirketleri için de i?Ÿ olanakları hazırlamaktadır.

?žekil 3: AB projelerinde ihale tipleri

Türkiye-Avrupa Birli?Ÿi mali i?Ÿbirli?Ÿi kapsamındaki tüm projelere ili?Ÿkin hibe ve ihale duyuruları Merkezi Finans ve İhale Birimi, Avrupa Komisyonu ve  Avrupa Komisyonu Delegasyonu adresli web sayfalarından takip edilebilir.

Müzakere Sürecinde Mali Yardımlar

2006 yılından sonraki dönemde, Türkiye?nin 3 Ekim 2005 tarihinde müzake sürecine girmesi ile birlikte mali yardımların miktarlarında önemli artı?Ÿlar olaca?Ÿı, bu yardımların nitelik olarak müzakere sürecindeki öncelikli alanlarla birlikte bazı sektörlerdeki büyük yatırım projelerinin finansmanında da kullanılabilece?Ÿi beklenmektedir. Avrupa Birli?Ÿinin 2007-2013 bütçesi Birlik içindeki bazı politik çeki?Ÿmeler nedeniyle kesinle?Ÿememi?Ÿ olmakla birlikte bu süreçte ülkemizin yıllık milyar Euro bazında mali yardımlarla desteklenece?Ÿi öngörülmektedir. Ayrıca bu dönemde Komisyon tarafından mali yardımların kullanılmasına yönelik kapsamlı bir yakla?Ÿımı içeren  yeni bir mekanizma tasarlanmaktadır. Yardımlar ?Katılım ?–ncesi Araç? adı altında be?Ÿ ana ba?Ÿlık çerçevesinde kullanılacaktır :

1- Kurumsal Kapasite Geli?Ÿtirme : Yararlanıcı ülkenin çe?Ÿitli müktesabat ba?Ÿlıkları altında müktesabatı uygulamaya yönelik kurumsal kapasitesini geli?Ÿtirmeyi hedeflemektedir.

2- Bölgesel ve Sınır ?–tesi İ?Ÿbirli?Ÿi : Yararlanıcı ülkenin di?Ÿer yararlanıcılar ile veya üye devletlerle bölgesel, bölgelerarası ve sınırötesi i?Ÿbirli?Ÿi konularını desteklemeyi hedeflemektedir.

3- Bölgesel Kalkınma : Halihazırda kullanılan anlamından farklı, yeni bir yakla?Ÿım içermektedir. Bu ba?Ÿlık, aday ülkeyi üye olduktan sonra faydalanaca?Ÿı ?yapısal fonların? kullanımına hazırlama etkisi açısından önemlidir. ?–ncelik alanları ?Ÿunlardır: ula?Ÿtırma, çevre (su, atık su ve hava kalitesi konuları), enerji (yenilenebilir ve enerji verimlili?Ÿi konuları), e?Ÿitim, sa?Ÿlık altyapıları ve bili?Ÿim teknolojileri dahil KOBİ?lere destek.

4- İnsan Kaynakları : Bu ba?Ÿlık da mekanizma ile getirilen yeni bir yakla?Ÿımdır. Aday ülkeyi Avrupa İstihdam Stratejisi çerçevesinde Avrupa Sosyal Fonunun kullanımına hazırlamayı hedeflemektedir. İstihdama eri?Ÿim, sosyal içerme, insan sermayesine yatırım (e?Ÿitim-sa?Ÿlık) gibi alanlarda faaliyetleri destekleyecektir.

5- Kırsal Kalkınma : Tarım i?Ÿletmelerine yatırımlar, tarım ürünlerinin i?Ÿlenmesi ve pazarlanması, kırsal ekonominin çe?Ÿitlendirilmesi gibi tedbirler, desteklenebilir faaliyetler olarak de?Ÿerlendirilebilir.

Avrupa Komisyonu'nun, 2006 yılına kadar çe?Ÿitli mali yardım programları (ISPA, SAPARD, PHARE,  CARDS, Türkiye Tüzü?Ÿü) kapsamında sa?Ÿladı?Ÿı mali yardımlar, 2007-2013 döneminde "Katılım ?–ncesi Mali Yardım Aracı" (Instrument for Pre-Accession-IPA) adı verilen yeni ve tek bir çerçeve mekanizma kapsamına almı?Ÿ olup, bu mekanizmanın hukuksal altyapısını olu?Ÿturan  17 Temmuz 2006 tarih ve 1085/2006 sayılı Konsey Tüzü?Ÿü  ekte yer almaktadır.

Avrupa Komisyonunun 2007-2013 döneminde sa?Ÿlayaca?Ÿı mali yardımlara ili?Ÿkin IPA Konsey Tüzü?Ÿü (17 Temmuz 2006 tarih 1085/2006 sayılı ) çerçeve bir tüzük olup,  bu tüzü?Ÿün uygulanmasına yönelik detaylar Komisyonun çıkaraca?Ÿı "Uygulama Tüzü?Ÿü" (Implementing  Regulation) ile belirlenecektir. Uygulama tüzü?Ÿü Avrupa Komisyonu tarafından henüz resmen kabul edilmemi?Ÿ olup, nihai tasla?Ÿı ektedir.

Avrupa Komisyonunun "Katılım ?–ncesi Mali Yardım Aracı (IPA)" kapsamında ülkemiz için hazırladı?Ÿı ?‡ok Yıllı Indikatif Planlama Dokumanı (Multi-annual Indicative Planning Document-MIPD) ekte sunulmu?Ÿtur. Belge,  Avrupa Komisyonunun  2007-2009 döneminde IPA'nın 5 alt bile?Ÿeni ba?Ÿlamında ülkemizde finanse etmeyi planladı?Ÿı öncelikleri, hedefleri ve beklentilerini yansıtmaktadır.  

Sonuç

Di?Ÿer aday ülkelerle ve yeni üye olan ülkelerle kar?Ÿıla?Ÿtırıldı?Ÿında, AB?nin Türkiye için tahsis etti?Ÿi mali yardımların yeterli oldu?Ÿunu söyleyebilmek mümkün de?Ÿildir. Ancak, buna yönelik ?Ÿikayetimizi geçerli kılmanın bir yolu da, Türkiye için her yıl ayrılan mali yardımların, Türkiye?nin AB?ye uyum çalı?Ÿmaları ve hızı kar?Ÿısında yetersiz kaldı?Ÿını göstermek ve bunu kanıtlayabilmektir. Türkiye, özellikle 2002 yılından bu yana ayrılan mali kaynakların tümünü harcayabilecek projeler olu?Ÿturarak bu ihtiyacını ve kapasitesini ispatlamı?Ÿ bulunmaktadır. Hatta son iki yıldır, ?œlkemize ayrılan yıllık yardım tutarlarının çok üzerine çıkan bütçelerden olu?Ÿan proje paketleri olu?Ÿturmaktayız. Bu durumda hazırlanan bazı projelerin kaynak yetersizli?Ÿinden dolayı bir sonraki yıl programına devredilmesi de söz konusu olabilmektedir. Di?Ÿer taraftan, son dört yıldır Türkiye üzerine dü?Ÿen çalı?Ÿmaları, hazırlıkları ve düzenlemeleri AB standartlarında yapabildi?Ÿi ölçüde mali yardımların sürekli olarak artırılmı?Ÿ oldu?Ÿunu da söyleyebiliriz.

Sonuç olarak gerek kurumsal gerekse hukuki çerçevesi itibarıyla tamamıyla adaylık statümüzün yansıtılmı?Ÿ oldu?Ÿu katılım öncesi mali yardımların programlaması ve uygulanması mekanizması, Genel Sekreterli?Ÿimiz koordinasyonunda, AB prosedürleri çerçevesinde i?Ÿlemeye devam etmekte olup, sa?Ÿlanan mali yardımların tamamı, projeler aracılı?Ÿı ile etkin bir biçimde kullanılmakta ve toplumun çe?Ÿitli kesimlerine de kullandırılmaktadır. ?œlkemizin son üç yıl içerisinde giderek geli?Ÿtirdi?Ÿi proje olu?Ÿturma ve uygulama kapasitesi AB yetkililerince de olumlu bir ilerleme olarak çe?Ÿitli vesilelerle vurgulanmaktadır.